Ελευθεραί - Το αρχαίο φρούριο των Ελευθερών

Στη θέση που σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη βρισκόταν η αρχαία πόλη των Ελευθερών, διασώζεται σήμερα μεγάλο φρούριο που από τον τοπικό πληθυσμό αποκαλείται Γυφτόκαστρο.
Ο αρχαιολογικός χώρος των Ελευθερών στην παλαιά Εθνική οδό Αθηνών - Θηβών, αμέσως βόρεια της διασταύρωσης προς Βίλλια, περιλαμβάνει τμήμα πεδινής έκτασης και τον βραχώδη λόφο όπου δεσπόζει το αρχαίο φρούριο.
Η επιτελική θέση του φρουρίου στην εσχατιά της αθηναϊκής γης, θέση που ελέγχει το στενό πέρασμα Αθηνών - Θηβών και εποπτεύει τον κάμπο της Οινόης, θεωρήθηκε από τους Αθηναίους απαραίτητη στον αμυντικό σχεδιασμό της Αττικής.
Σύμφωνα με την παράδοση οι Ελευθερές ιδρύθηκαν από το Διόνυσο που είχε γεννηθεί σε αυτή την πόλη και επονομαζόταν έτσι Διόνυσος Ελευθερεύς. Οι Ελευθερές αναφέρονται ως βοιωτική πόλη που όμως από τον 6ο αι. π.Χ. πέρασε στην κυριαρχία των Αθηναίων. Την ίδια περίοδο αναφέρεται και η μεταφορά από τις Ελευθερές στην Αθήνα, με πρωτοβουλία του Πεισιστράτου, του ξοάνου του Διονύσου Ελευθερέως που οδήγησε στην ίδρυση του ομώνυμου ιερού στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης.
Πληροφορίες για την χρονολογία κατασκευής του φρουρίου δεν υπάρχουν αλλά από τον τρόπο που είναι κατασκευασμένο φαίνεται να ανήκει στον 4ο αιώνα π.Χ.

• Το αρχαίο φρούριο των Ελευθερών
• Ηρώον θυμάτων της Ναζιστικής Κατοχής απέναντι από την πινακίδα του Αρχαιολογικού χώρου

Ηρώον θυμάτων της Ναζιστικής Κατοχής απέναντι από την πινακίδα του Αρχαιολογικού χώρου

Μνημείο πεσόντων μάχης του ΕΛΑΣ και άλλων, εκτελεσμένων από τους Ναζί Διαβάζουμε στο Μνημείο: Εδώ, στις 13 Αυγούστου 1943, τμήμα του 34ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ χτύπησε Γερμανική φάλαγγα. Στη μάχη αυτή έπεσαν οι Διμοιρίτες του ΕΛΑΣ Σταμάτης Γκλιάτης από τη Μάνδρα, Γιώργος Λούκος από το Κριεκούκι. Και ακολουθεί τετράστιχο: Στης Κάζας τον ανήφορο είναι ένα πηγαδάκι οι αντάρτες πίνουνε νερό κι οι Γερμανοί φαρμάκι Στο ίδιο σημείο τιμώνται τρεις πατριώτες που εκτελέστηκαν, τον Αύγουστο του 1944, πολύ κοντά, στο Χάνι της Κιάφας. Αναφέρονται τα ονόματά τους.

• Το αρχαίο φρούριο των Ελευθερών
• Ηρώον θυμάτων της Ναζιστικής Κατοχής απέναντι από την πινακίδα του Αρχαιολογικού χώρου