Το Ιερό του Ολυμπίου Διός, ένα από τα σημαντικότερα και αρχαιότερα ιερά της Αθήνας, ιδρύθηκε κατά την παράδοση από τον Δευκαλίωνα, γενάρχη των Ελλήνων, ως ευχαριστήριο στον θεό που τον έσωσε από τον μεγάλο κατακλυσμό.

The Temple of Olympian Zeus in downtown Athens

Η ανέγερση του μεγάλου ναού άρχισε από τον Πεισίστρατο, εγγονό του ομώνυμου τυράννου, το 515 π.Χ. στη θέση παλαιότερου αρχαϊκού ναού. Η οικοδόμηση έφθασε ως το κρηπίδωμα αλλά διακόπηκε με την κατάλυση της τυραννίδας το 508 π.Χ. Ο ναός αυτός ήταν πώρινος, δωρικού ρυθμού, κολοσσιαίων διαστάσεων κατά τα πρότυπα των ναών της Μικράς Ασίας. Μέρος των οικοδομικών του υλικών χρησιμοποιήθηκε αργότερα για την κατασκευή του ανατολικού σκέλους του Θεμιοτόκλειου οχυρωματικού τείχους.

Τον 4ο αι. π.Χ. ο ναός φαίνεται πως αρχίζει να οικοδομείται με μάρμαρο, χωρίς όμως να ολοκληρωθεί. Το 175 π.Χ. μετά από μακρά διακοπή ξεκινάει νέα φάση εργασιών, με έξοδα του βασιλέα της Συρίας Αντιόχου Δ' του Επιφανούς και με αρχιτέκτονα τον Ρωμαίο Κοσσούτιο. Ο ναός, σε κορινθιακό πλέον ρυθμό, φθάνει μέχρι τα κιονόκρανα, ενώ αργότερα συνεχίζεται από τον Αύγουστο και αποπερατώνεται τελικά από τον φιλέλληνα αυτοκράτορα Αδριανό, ο οποίος και τον εγκαινίασε το 131-132 μ.Χ.

Ο ναός, από τους μεγαλύτερους του αρχαίου κόσμου, είχε δύο σειρές από 20 κίονες στις μακρές πλευρές (δίπτερος) και τρεις σειρές από 8 κίονες στις στενές (τρίπτερος). Οι διαστάσεις του ήταν: μήκος 110,35 μ., πλάτος 43,68 μ. Δέσποζε στο μέσο ενός μεγάλου ορθογωνίου περιβόλου με πρόπυλο στα βόρεια. Ο σηκός στέγαζε κολοσσιαίο χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία καθώς και άγαλμα του Αδριανού που εδώ λατρεύονταν ως ισότιμοι, ενώ πλήθος αγαλμάτων και αναθημάτων κοσμούσαν τον περίβολο.

Η ερείπωση άρχισε τον 5ο αι. μ.Χ. και εξακολούθησε στους επόμενους αιώνες από φυσικά αίτια ή ανθρώπινες επεμβάσεις. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας στη ΝΑ γωνία του περιβόλου υπήρχε υπαίθριο τζαμί και επάνω στο επιστύλιο της ΝΑ γωνίας του ναού κτίσμα, ίσως σκήτη ή παρατηρητήριο. Από τους 104 κίονες του ναού σώζονταν 16, μέχρις ότου μία φοβερή καταιγίδα το 1852 έπληξε τον έναν, που μέχρι σήμερα βρίσκεται πεσμένος στο έδαφος.

Μέσα στον ίδιο αρχαιολογικό χώρο υπάρχουν, εκτός από τα ερείπια του Ναού του Ολύμπιου Δία, και τα ερείπια των Παριλίσσιων Ιερών, που ονομάζονται έτσι γιατί ήταν όλα στις όχθες του Ιλισσού ποταμού. Υπάρχουν επίσης τα ερείπιοα ενός ρωμαϊκού Βαλανείου (Δημόσιων Λουτρών). Και η Πύλη του Αδριανού θεωρείται πως συμπεριλαμβάνεται στον ίδιο αρχαιολογικό χώρο, παρόλο που το ίδιο το κτίσμα δεν βρίσκεται μέσα στον περίκλειστο χώρο. Οι πληροφοριακές πινακίδες που βρίσκονται μέσα στον αρχαιολογικό χώρο συμπεριλαμβάνουν περιγραφές και φωτογραφίες και της Πύλης του Αδριανού.

Ακολουθεί κατάλογος των αρχαιοτήτων που βρίσκονται στον αρχαιολογικό χώρο, αριθμημένων όπως αναφέρονται στις πληροφοριακές πινακίδες που βρίσκονται μέσα στον χώρο και που έχουμε φωτογραφήσει για σας (δείτε πιο κάτω στη σελίδα):
1. Ναός του Ολυμπίου Διός και ο Περίβολος του Ιερού (124-132 μ.Χ.)
2. Πύλη του Αδριανού (131-132 μ.Χ.)
3. Ρωμαϊκό Βαλανείο (124 -131 μ.Χ.)
4. Ερείπια αρχαίων οικιών (5ος αι. π.Χ.-2ος αι. μ.Χ.)
5. Βασιλική του Ολυμπιείου (450 μ.Χ.)
6. Βαλεριάνειο Τείχος (256-260 μ.Χ.)
7. Ναός του Δελφινίου Απόλλωνος (450 μ.Χ.)
8. Το "Επί Δελφινίω" Δικαστήριο (500 π.Χ.)
9. Ναός του Κρόνου και της Ρέας (150 μ.Χ.)
10. Ιερό του Πανελληνίου Διός (131-132 μ.Χ.)
11, 12, 13. Πύλες του Θεμιστόκλειου Τείχους (479-478 π.Χ.)